Kiedyś było tu życie. Wszystko zalano wodą

W 1958 roku Żywiecczyznę spustoszyła wielka powódź. Wezbrana Soła zalała wtedy centrum Żywca i zniszczyła mosty łączące Żywiec z dzielnicą Zabłocie. Władze uznały, że jedynym sposobem, aby taka historia się nie powtórzyła, jest ujarzmienie kapryśnej rzeki za pomocą zapór w Tresnej i Czańcu. W związku z budową 1,5 tysiąca mieszkańców Starego Żywca i Zadziela zostało wysiedlonych, ich domy wysadzono w powietrze. Teren ten zalały wody sztucznego Jeziora Żywieckiego. Najwięcej mieszkańców zostało przesiedlonych do Kóz, gdzie dzisiaj jest całe zadzielańskie osiedle.

Jezioro Żywieckie to jedno z najpiękniejszych sztucznych jezior w Polsce. Otoczone beskidzkimi szczytami jest rajem dla wędkarzy i żeglarzy. Przyjeżdżający tutaj turyści nie zdają sobie najczęściej sprawy z tego, że tam gdzie dzisiaj kołyszą się na wodzie żaglówki, kiedyś toczyło się życie. Pamięta o tym także coraz mniej mieszkańców. Zapomnianą historię ma przypomnieć wydana właśnie książka Zadziele piękna wioska. Jej autorem jest Robert Słonka, którego rodzina pochodzi właśnie z Zadziela. W jego rodzinie zachował się niezwykły album z fotografiami z Zadziela. - Mój pierwszy pomysł był taki, żeby na bazie tych zdjęć przygotować prezent dla moich dziadków z okazji ich 70. rocznicy ślubu - opowiada Słonka.

W domu dziadków pojawił się z okazji tej rocznicy burmistrz Żywca Antoni Szlagor. Przyjechał z gratulacjami. Od słowa do słowa okazało się, że rodzina burmistrza, podobnie jak wielu innych mieszkańców miasta, także pochodzi ze Starego Żywca i Zadziela. To burmistrz namówił Słonkę do napisania książki. - Mam nadzieję, że dzięki tej publikacji uda się przybliżyć tę trochę zapomnianą historię. Dla mnie to bardzo ważna sprawa - mówi autor.

Pierwsze wzmianki o Żywcu pochodzą z XIII wieku. Stary Żywiec był tą najstarszą częścią miasta. Zadziele było natomiast wsią z początku XVII wieku. Miejscowość ta powstała decyzją ówczesnego pana Żywiecczyzny Mikołaja Komorowskiego, który tworząc w Starym Żywcu folwark, musiał przesiedlić mieszkających tam ludzi.

Kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Starym Żywcu powstał najprawdopodobniej w XIV wieku i spłonął podczas II wojny światowej. Po 1945 roku w tym miejscu powstał barak, na wybudowanie porządnej świątyni zabrakło już czasu.

Koło kościoła był cmentarz parafialny. Pochowano na nim m.in. ofiary epidemii czerwonki w 1917 roku. Gdy zapadła decyzja o zatopieniu Starego Żywca i Zadziela, część mieszkańców na własną rękę ekshumowała swoich bliskich. Inne ciała zostały pochowane w zbiorowych grobach na cmentarzu Przemienienia Pańskiego. Niektóre ciała spoczywają jednak nadal gdzieś pod dnem jeziora. Leży tam także Michał Słonka, pradziadek autora książki, który zmarł około 1934 roku.

Gdy stan wód Jeziora Żywieckiego jest tak niski, jak miało to miejsce pod koniec zeszłego roku, spacerując po odsłoniętym dnie, można się natknąć na jej pozostałości. Był to spory XIX-wieczny obiekt zaprojektowany przez Karola Pietschkę, nadwornego architekta żywieckich Habsburgów. Został wysadzony na potrzeby budowy zapory.

W miejscu tym tryskało kiedyś źródełko św. Wita. Woda z niego miała właściwości lecznicze. Miejscowi wyleczyli nią uciekającego z Polski po szwedzkim pogromie króla Jana Kazimierza.

Kaplica była bardzo ważnym miejscem dla mieszkańców Zadziela. Tutaj bardzo często odbywały się chrzty, śluby i inne uroczystości.

W latach międzywojennych Słonkowie, podobnie jak inne rodziny z Zadziela, spotykali się w miejscowej restauracji. Powstała ona w budynku byłej szkoły. Stało się to po tym, jak we wsi otwarto nową szkołę i trzeba było znaleźć jakieś przeznaczenie dla budynku po niej. Na zdjęciu: rodzina Słonków w restauracji, rok 1933.

To centrum Zadziela w latach międzywojennych. Gdyby wieś istniała do dzisiaj, na pewno przyciągałaby turystów tak jak inne miejscowości Żywiecczyzny. Na zdjęciu Józefa i Stanisław Słonkowie, dziadkowie pana Roberta.

Rodzina Nowaków, z której pochodzi babcia autora książki, miała w Zadzielu piekarnię. Rozwozili chleb wozem ciągniętym przez jednego z dwóch należących do nich koni ? Baśkę albo Siwka. Piekarnia zaopatrywała m.in. robotników budujących w latach 30. pierwszą z zapór kaskady Soły, czyli zaporę w Porąbce, dzięki której powstało Jezioro Międzybrodzkie; wozili im także specjalnie pieczone placki drożdżowe.

Rok 1939 to dla mieszkańców Zadziela przygotowania do wojny. Stanisław Słonka wraz z innymi mężczyznami brał udział w budowaniu okopów. 1 września dziadkowie Słonki w fundamentach nowo budowanego domu ukryli to, co mieli najcenniejszego, czyli trochę odzieży, maszynę do szycia oraz właśnie album ze zdjęciami, dzięki któremu powstała książka o Zadzielu.

Jak wiele innych rodzin Słonkowie próbowali uciec przed Niemcami, dotarli aż pod Lublin. Stamtąd jednak musieli uciekać przed Armią Radziecką, więc wrócili do Zadziela. Przeżyli wojnę. W hitlerowskich obozach zginęli natomiast Aniela i Józef, rodzice babci pana Roberta.

Gdy pojawiły się informacje o budowie tamy, ludzie początkowo nie dowierzali. Jednak na spotkaniu z działaczami partyjnymi dowiedzieli się, że to prawda. Ówczesne władze podjęły decyzję o zakazie inwestycji w Zadzielu i Starym Żywcu. Rodzina Słonków przeniosła się do Żywca-Zabłocia. Stanisław zmarł w 2011 roku, miał wtedy 92 lata. Józefa żyje do dziś, ma 89 lat. Najwięcej mieszkańców zostało przesiedlonych do Kóz, gdzie dzisiaj jest całe zadzielańskie osiedle. W 1966 roku woda zalała Zadziele i Stary Żywiec.

To zdjęcie zostało wykonane na początku lat 50., gdy jeszcze ani trochę nie zapowiadało się, że tak to się skończy. W tamtych czasach ludzie zdążyli już trochę zapomnieć o wojnie, u Słonków na świat zaczęło przychodzić kolejne pokolenie, trwała rodzinna sielanka.

Tak wyglądał herb Zadziela.

Więcej informacji o Zadzielu można znaleźć na stronie www.zadziele.info. Za pośrednictwem tej witryny można także zamówić książkę.

Tak dzisiaj wygląda miejsce, w którym kiedyś były Zadziele i Stary Żywiec