Neptun z listkiem figowym i klapy kanalizacyjne z Tarnowa. Rynek bez tajemnic [ZDJĘCIA]

Rynek to centralny punkt bielskiej Starówki, odrestaurowany przed kilkoma laty. Stoją tu rzeźba św. Nepomucena oraz figura Neptuna, która jest ozdobą fontanny. Woda z dysz tryska do niecki otaczającej Neptuna, a stąd przelewa się miniwodospadem, który daje początek strumykowi płynącemu w niższe partie rynku. Jest tu również odsłonięta zabytkowa kamienna studnia z XVII wieku, a pod zachodnią pierzeją - przykryta szkłem - podziemna ekspozycja archeologiczna. Wokół rynku stoją piękne kamienice, z których najstarsze pochodzą z XVII wieku.

Przed modernizacją rynek był miejscem cieszącym się wśród bielszczan złą sławą. Po zmroku strach było się tam zapuścić.

Paweł Sowa

Paweł Adamus

Najważniejszymi elementami bielskiego rynku są dwie rzeźby. To pomnik św. Nepomucena i stojąca na fontannie figura Neptuna. Obie rzeźby zniknęły z rynku w czasach PRL-u i znajdują się teraz w bielskiej katedrze i muzeum. Specjaliści orzekli, że oryginały nie mogą wrócić na rynek, bo ponowne wystawienie ich na działanie deszczu i mrozu byłoby dla nich zabójcze.

W bielskiej pracowni rzeźby Barbary i Wiesława Arminajtis zamówiono rekonstrukcje zabytkowych rzeźb. Postać Neptuna po odpowiednich uzgodnieniach została minimalnie poprawiona. Rzeźbiarze m.in. nieco inaczej uformowali jego głowę i brodę. Oryginalny Neptun jest nagi. Kwestia ta bardzo frapowała niektórych urzędników. Uspokoiła ich wiadomość, że Neptun będzie miał listek figowy.

Studnia o dwumetrowej średnicy jest jedną z największych atrakcji bielskiej starówki. Pochodzi z XVII wieku, ale dwa stulecia później została zasypana. Archeolodzy trafili na jej ślad w 1997 roku i od początku postanowili, że zostanie odsłonięta, podświetlona i pokazana mieszkańcom oraz turystom. Prace wykonano przy okazji remontu rynku.

Sposób wyeksponowania zabytku wzbudził kontrowersje. Studnię otoczono wysokim murkiem, na którym zamontowano szklaną taflę, można było oglądać ją tylko z odległości. Szyba była zaparowana, więc niewiele było widać. Dlatego otoczni studni zostało przebudowane.

Fot. Paweł Sowa / AG

To nie był jedyny problem z studnią. O historii tego miejsca można przeczytać na umieszczonych na studni tablicach. Jedna jest w języku polskim, druga w angielskim. Przez osiem lat nikt nie zwrócił uwagi na to, że tablice pokazują dwie zupełnie różne daty odkrycia studni. Dopiero po latach uwagę na to zwrócił dzisiaj poseł, a wtedy bielski radny, Grzegorz Puda. Według tablicy w języku polskim obiekt został odkryty w 1997 r. Jednak na tablicy w języku angielskim jako data odkrycia widniał rok 1987. Błąd został naprawiony.

Po remoncie rynku wszyscy zwracali uwagę na zieleń, studnię, nawierzchnię. Jednak nigdy nie przyglądaliśmy się klapom studzienek kanalizacyjnych. Do czasu, aż do Bielska-Białej wybrał się na spacer łódzki przewodnik Jarosław A. Janowski z Grupy Inicjatywnej ZŁOM. W czasie spaceru po mieście Janowski natknął się na piękne współczesne klapy z bielskim ratuszem i na wiele zabytkowych, bardzo ciekawych okazów. Podążając za klapami, dotarł do rynku na starówce. Pomyślał, czy wciąż jest w Bielsku-Białej, bo znalazł tam klapy z symbolem... Tarnowa. Przedstawiciele Tarnowskich Wodociągów, którym wysłał zdjęcie, potwierdzili: "To nasze klapy, a napis Tarnowskie Wodociągi został z nich nieporadnie zeszlifowany".

Skąd tarnowskie pokrywy włazów wzięły się w Bielsku-Białej? Może wykonawca sieci kanalizacyjnej robił zakupy w Tarnowie i okolicach? Mogły przecież zostać wystawione na sprzedaż po okazyjnej cenie. Tak czy inaczej - klapy z herbem Tarnowa raczej nie pasują do bielskiego rynku. Okazało się, że klapy wymieniała firma, która prowadziła roboty na rynku. - Zastrzegliśmy, że mają być żeliwne, a nie skąd mają być - wyjaśniał Tomasz Ficoń, rzecznik prasowy bielskiego magistratu.

Pamiętacie pierwszą edycję Budżetu Obywatelskiego w Bielsku-Białej? W 2014 roku ludzie związani z bielską Starówką wymyślili: złóżmy projekt zmian na rynku. Projekty mogły składać tylko osoby fizyczne, a nie fundacje czy stowarzyszenia, więc zrobił to formalnie Mirosław Mikuszewski, prezes bielskiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków. Mówił, że pora, by rynek naprawdę stał się naszą wizytówką. Poza tym po latach stagnacji miejsce to zaczyna wreszcie żyć, odbywają się tam koncerty, kiermasze i inne imprezy. - Tymczasem nie słyszałem pozytywnych opinii na temat rynku, wszyscy oceniają go jako estetyczną i funkcjonalną pomyłkę - mówił.

Dodawał, że na rynku co krok można natknąć się na jakąś pułapkę albo niebezpieczne miejsce. To np. schody przy fontannie, na których dzieciaki ćwiczą skoki na deskorolkach, kanał z wodą, której najpewniej nikt nie bada, a w której latem pluskają się maluchy, wybudowany z próchniejących już desek mostek, który zimą jest bardzo śliski, czy stojaki na rowery, o które obijają się ludzie. Fontanna Neptuna zdaniem plastyka powinna zostać zredukowana do samej figury i misy, taki był jej historyczny wygląd. Mikuszewski przekonywał też, że usunięcie z rynku nawet części elementów bądź zmiana ich lokalizacji sprawi, że stanie się on ładniejszy i bardziej funkcjonalny. Mieszkańcy, którzy podpisywali się pod wnioskiem, zwracali też uwagę na inne rzeczy, np. brak toalet. Pomysł zmian nie znalazł jednak uznania urzędników.

Apteka Pod jeleniem była najstarszą taką placówką w Bielsku. Powstała w 1769 r. W kamienicy przy bielskim rynku mieściła się od 1865 r. Każdy, kto choć raz przyszedł tutaj po lekarstwa, zapamiętał jej wnętrze. Znajdowały się w nim piękne neorenesansowe meble z końca XIX w. oraz niewielka wystawa starych przyrządów aptecznych. Można było tutaj odnieść wrażenie, że czas się cofnął.

Z apteki korzystali jednak, głównie z sentymentu, starsi bielszczanie. Wielu klientów odstraszało jej położenie. Choć rynek jest coraz bardziej atrakcyjny, to nie można na niego wjechać samochodem, a najwięcej osób bywa tu wieczorami, ponieważ przychodzą do pubów i restauracji. Dlatego apteka została zamknięta 1 stycznia zeszłego roku i rozpoczęła się jej likwidacja.

Przy rynku działają świetne bary, kawiarnie i restauracje. Jedną z nic jest Pierożek który powstał jeszcze w latach 70. Początkowo był barem dla robotników, w którym serwowano m.in. smażoną kiełbasę, mieszkańcy przychodzili tutaj przede wszystkim na śniadania. Dzisiaj bielszczanie przychodzą do Pierożka na obiady. Słynne są zwłaszcza tutejsze kluski na parze, podawane np. z masłem i cukrem. Ale zjeść w Pierożku można także pierogi, mielone czy fileta z kurczaka.

AGA MORCINEK